Amazonka, rzeka nieujarzmiona.

Z lotu ptaka wygląda jak długa, wąska, wijąca się wstążeczka, rozrzucona wśród wielkich plam zieleni. A w rzeczywistości…

Ta „wstążeczka” ma szerokość od 1,8 km do 14 km, a z rozlewiskami nawet dochodzącą do 100 km. Długość jej też jest imponująca – wynosi 7025 km. Mowa tu oczywiście o Amazonce, wielkiej rzece Ameryki Południowej, mającej największe dorzecze na świecie o powierzchni ok. 7 mln km², drugiej co do długości rzece świata, która wraz z tysiącem swoich dopływów, gromadząc wody z deszczowych tropikalnych lasów, tworzy największe na świecie zasoby wodne, stanowiące 1/5 wód płynących świata.

W Andach peruwiańskich wśród ośnieżonych szczytów na wysokości 5250 m n.p.m. i w odległości 190 km od Oceanu Spokojnego znajduje się początek tej niezwykłej rzeki, zwanej tutaj Apurimac. Ze stromych szczytów, czerpiąc wody z nagromadzonego na stokach śniegu, spływa żwawym nurtem kierując się na północ. Na tym odcinku znana jest pod nazwą Tambo.

Następnie na swojej krętej drodze napotyka rzekę Urubamba, z którą się łączy i przybiera nazwę Ukajali znaną nam z pełnej przygód powieści Arkadego Fiedlera Ryby śpiewają w Ukajali. Płynie teraz spokojnie przez wielką i rozległą równinę Amazonii, aby połączyć się następnie z Marañón, swoim drugim co do wielkości dopływem. Wpływając do Brazylii znowu zmienia nazwę – staje się Solimões.

W pobliżu Manaus, gdzie znajduje się największy port rzeczny i najgęściejsza puszcza, rzeka jest już Amazonką. W tych okolicach wpada do niej biorąca początek w Kolumbii Rio Negro – „czarna rzeka”, której wody zabarwione szczątkami obumarłych i rozkładających się roślin są prawie czarne. Łączą się z brunatno-żółtymi wodami Amazonki i szybko płyną w kierunku Atlantyku, lecz dopiero po przepłynięciu wielu kilometrów następuje wymieszanie wód obu rzek. Ostatnim większym dopływem Amazonki jest rzeka Xingu, której ujście leżące 320 km od oceanu jest początkiem delty Amazonki. Delta, a dokładniej mówiąc estuarium, jest rozległym lejkowatym obszarem, podlegającym pływom oceanicznym i poszerzającym ujście rzeki. To prawie 200 ramion, pędzących z zawrotną szybkością i dostarczającą oceanowi do 300 tys. m3 wody w każdej sekundzie. Taka ogromna ilość słodkiej wody sprawia, że osładzanie wody oceanicznej występuje w odległości prawie 400 km od ujścia rzeki.

Niemal równikowe położenie Amazonki oraz fakt, że jej dopływy leżące na obu półkulach wzbierają w różnych porach roku sprawia, że nie dochodzi do poważnych katastrof, gdyż rzeka wzbiera dwukrotnie w ciągu roku. Poziom wód sięga jednak od 6 do 15 metrów, powodując wystąpienie rzeki z brzegów i poszerzenie koryta do kilkudziesięciu kilometrów. W tym wielkim labiryncie odgałęzień, pomiędzy licznie nowopowstałymi wysepkami i kanałami znajdują się tony wyrwanych drzew, kawałków ziemi, materiału roślinnego, minerałów, słowem wszystkiego, co ten rwący żywioł napotyka po drodze. A wokoło, jak okiem sięgnąć, wielka plątanina bujnej tropikalnej puszczy amazońskiej, lasów tętniących życiem, czerpiących życiodajne siły z płynących wód.

W tej plątaninie odgałęzień i masie wody pełnej niebezpiecznych wirów nie ma żadnych szans na bezpieczną żeglugę dla niedoświadczonych żeglarzy. Wielkie statki oceaniczne mogą płynąć w górę rzeki do portu Manaus, a statki o mniejszej wyporności docierają nawet do Iquitos w Peru, leżącego prawie 6300 km od ujścia rzeki.

Wielka amazońska puszcza o gorącym i wilgotnym klimacie to prawdziwy raj dla roślin i zwierząt, których występuje tu nieskończona i niezbadana liczba gatunków. Są wśród nich często przedstawiciele unikalnych i tylko tutaj występujących rodzajów. W Amazonce i jej dopływach żyje ponad 2 tysiące gatunków ryb, które znamy z filmów, a nawet posiadamy w akwariach. Są wśród nich m.in. krwiożercze piranie, ogromne sumy, węgorze elektryczne, wiele gatunków małych rybek o pięknych barwach i kształtach. Z innych zwierząt występują w tym środowisku wodnym kajmany, anakondy, delfiny słodkowodne i manaty – bajkowe syreny.

Amazonka jest rzeką tak wielką, że trudno sobie wyobrazić jej faktyczny rozmiar. Z powodu ciągłych zmian, wezbrań dopływów, obfitych opadów zwiększa się nieustannie jej szerokość i powierzchnia ujścia do oceanu. Niekorzystne warunki uniemożliwiają bezpośrednie zbadanie jej na całym odcinku, co sprawia, że chyba na długo jeszcze Amazonka pozostanie nieujarzmioną i niepoznaną rzeką, kryjącą wiele tajemnic.