Szczucin

W 1844 r. powstaje dekanat dąbrowski, w którym ks. Paweł Bogusz, proboszcz i dziekan z Dąbrowy już w 1845 r. utworzył pięć szkół parafialnych, w tym jedną w Szczucinie. W1854 r. powstaje w Szczucinie szkoła trywialna, której patronem był monarcha czyli rząd. W praktyce ten typ szkoły był utrzymywany z funduszów gmin. W kolejnych dekadach w rejonie Szczucina powstają nowe szkoły. Warto wymienić sołectwa oraz rok ich reorganizacji lub założenia:

Borki – 1890
Brzezówka – 1908
Delastowice – 1889
Maniów – 1874
Radwan – 1906
Skrzynka – 1910
Słupiec – 1885,
Suchy Grunt – 1912
Zabrnie – 1912.

W okresie autonomii galicyjskiej Szczucin stał się miasteczkiem, które czerpało zyski z handlu. Zmieniała się też struktura miasteczka. Przybywało budynków murowanych, które wrastały w okoliczny krajobraz. Pod koniec XIX w. do budynków murowanych w Szczucinie m. in. zaliczymy: kościół, plebanię, dwór, kamienice w Rynku. Na środku Rynku pojawiła się remiza straży pożarnej. Obok Rynku zbudowany został budynek szkoły powszechnej, a na początku XX w. w północnej części Szczucina pojawił się budynek stacji kolejowej.

Ważnym wydarzeniem dla Szczucina i okolicy było wybudowanie linii kolejowej łączącej Szczucin z Tarnowem. W 1890 r zawiązał się komitet, który miał za zadanie wspierać powstanie linii kolejowej Tarnów-Szczucin, a w 1900 r. stworzono spółkę akcyjną, która w 1901 r wyłoniła komitet wykonawczy na czele z Andrzejem Lubomirskim jako prezesem. Już w październiku 1906 r. odbył się techniczny odbiór jednotorowej linii kolejowej.

Dalekosiężnym wydarzeniem dla Szczucina i okolicznych miejscowości było powołanie w 1885 r. przez Radę Miasteczka Szczucin Ochotniczej Straży Pożarnej. Naczelnikiem został burmistrz Szczucina dr Karol Rudnicki, a jego zastępcą Józef Olszewski. W 1890 r. szczucińska straż liczyła 22 członków umundurowanych i 6 członków czynnych nie umundurowanych. Swoje umiejętności OSP w Szczucinie sprawdziła już we wrześniu 1888 r., kiedy to w miasteczku spłonęło 11 domów mieszkalnych.

Istotną rolę w dziejach Szczucina doby autonomicznej odegrał burmistrz Szczucina dr Karol Rudnicki. Pełnił tę funkcję w latach 1884 – 1913. W historii miasteczka zapisał się jako aktywny społecznik. Założył OSP i wybudował dla niej w rynku remizę (przez mieszkańców nazywaną Ratuszem), uporządkował ul. Husarzewskich (dzisiaj Wolności) i zagospodarował staw hodowli ryb. Na tym stawie w 1900 r. ufundował figurę Matki Boskiej. Planował wybrukować cały rynek.

Za proboszczowania ks. Tomasza Łączewskiego w Szczucinie powstała nowa plebania, a kościół parafialny rozbudowany został o dwie nawy boczne, wieżę zegarową i ozdobiony został kosztowną polichromią.

Gminę Szczucin w okresie II Rzeczypospolitej tworzyło 14 sołectw: Borki, Brzezówka, Dąbrowica, Lubasz, Łęka Szczucińska, Łęka Żabiecka, Maniów, Słupiec, Suchy Grunt, Szczucin, Świdrówka, Wola Szczucińska, Zabrnie i Załuże. Historyk Jerzy Zawistowski pisze, że na terenie gminy działała gorzelnia, cegielnia, betoniarnia, 2 młyny parowe, rzeźnia, skład nasion „Udycz”, zbiornik nafty i benzyny firmy „Nobel”, apteka, 5 szynków, 32 sklepy, 2 piekarnie, Składnica Kółek Rolniczych, kasa Stefczyka, mleczarnia i skład zboża. Szczucin stał się ośrodkiem regionu, w którym w 1931 r. liczył prawie 1600 mieszkańców, w tym 1105 Polaków i 492 Żydów. W całej gminie było 8 600 mieszkańców.

Na początku lat 20 XX wieku przystąpiono do prac nad przygotowaniem projektu połączenia kolejki wąskotorowej Staszów-Szczucin. Towary i ludność od strony województwa kieleckiego mogły przedostać się do Szczucina przez drewniany most kołowo-kolejowy.

Szczucin w okresie dwudziestolecia międzywojennego wedle „ustawy małomiasteczkowej” z 1896 r zaliczony został do miasteczek. Pod względem gospodarki finansowej Szczucin był więc znowu miastem, chociaż w statystykach nadal ujmowany był jako gmina wiejska. Niestety ustawa z 1933 r. likwidowała miasteczka, tym samym zmieniła dotychczasowy charakter Szczucina. Pomimo tych zmian Szczucin otrzymał specjalny status – sołtys używał tytułu burmistrza i pieczęci „Zarząd Miasteczka Szczucin”.

Na Powiślu Szczucińskim w okresie międzywojennym mocną pozycję zdobył ruch ludowy, w którym dużą rolę odgrywał Stanisław Klimczak ze Słupca. Ludowcy 15 maja 1932 r. zorganizowali w Słupcu powiatową uroczystość Święta Ludowego. Przybyło na nią około 2000 uczestników. W latach trzydziestych w Dąbrowskiem doszło do proklamowania strajku chłopskiego, w którym aktywnie uczestniczyli ludowcy z Powiśla Szczucińskiego.

Na początku lat dwudziestych na terenie omawianego obszaru funkcjonowało: 5 szkół jednoklasowych (Borki, Delastowice, Skrzynka, Suchy Grunt, Zabrnie), 4 szkoły dwuklasowe (Maniów, Radwan, Słupiec, Wólka Mędrzechowska) i czteroklasowa szkoła w Szczucinie. Z czasem uruchomiona została w Szczucinie Dokształcająca Szkoła Zawodowa, która mieściła się w budynku miejscowej szkoły powszechnej, a jej kierownikiem w latach trzydziestych był Jan Kościński.

Ludność żydowska w okresie dwudziestolecia międzywojennego stanowiła stosunkowo liczną część ludności zamieszkującej gminę. Największym skupiskiem ludności wyznana mojżeszowego był Szczucin. W miasteczku funkcjonowały dwie bóżnice, łaźnia rytualna, cmentarz żydowski i cheder (szkoła).

Do Szczucina już 10 września 1939 r. wkroczyli Niemcy. Rozpoczęła się długa noc okupacyjna, a w dniu 12 września mieszkańcy Szczucina byli świadkami pierwszego na ziemi w powiecie dąbrowskim aktu terroru okupanta. W budynku szkoły znajdowało się kilkadziesiąt żołnierzy polskich i spora grupa osób cywilnych. Za zastrzelenie jednego podoficera niemieckiego szkoła została otoczona przez oddziały Wehrmachtu i podpalona. Zginęło w tym dniu niemal 100 osób. W płomieniach poniósł też śmierć kierownik szkoły Jan Kościński.

Kolejnym wydarzeniem, które wstrząsnęło Szczucinem był dzień 4 kwietnia 1941 r. Wtedy to Niemcy urządzili masowe aresztowania wśród osób, które czytały konspiracyjną gazetkę „Odwet”. Zgrupowano wówczas na rynku około 150 mężczyzn, z których część 2 samochodami ciężarowymi wywieziono do Tarnowa.